Cerkiew w Kaliszu Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Cerkiew w Kaliszu

Zapraszam na spacer po wielokulturowym Kaliszu, po ulicy Niecałej, Placu św. Józefa i Łaziennej, na których były lub są świątynie prawosławne.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kaliska społeczność prawosławna nie posiadała własnego kościoła.
W listopadzie 1928 roku zatwierdzone zostały plany budowy prawosławnej świątyni. Jeszcze tego samego roku ruszyły prace budowlane. W kwietniu następnego roku, położono kamień węgielny by we wrześniu 1930 roku oddać cerkiew wiernym. Cerkiew w Kaliszu powstała przy ulicy Niecałej dzięki tandemowi Zenowicz-Nestrypke. Pierwszy z tego duetu – Michał Zenowicz, był projektantem neoromańskiej bryły kościoła, Albert Nestrypke natomiast nadzorował prace budowlane.

Do budowy nowej cerkwi wykorzystano materiały budowlane z rozbieranego po sąsiedzku soboru. Cerkiew w Kaliszu przy ulicy Niecałej po swojej poprzedniczce odziedziczyła również wyposażenie wnętrza, w tym ikonostas oraz patronów: świętych Piotra i Pawła. 3 lutego 1994 uznano ją za wyjątkową i umieszczono w rejestrze zabytków.

Obecnie Cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu jest prawosławną cerkwią farną, jednej z czterech parafii wchodzących w skład dekanatu Łódź, diecezji łódzko-poznańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Zdjęcie duchownego prawosławnego z pracowni fotograficznej Wincentego Borettiego

Zdjęcia autorstwa Piotra Zdrowickiego

Zdjęcia autorstwa Elżbiety Czarcińskiej

Dom popa przy ulicy Niecałej

Po upadku powstania styczniowego Kalisz ponownie ustanowiono stolicą guberni. Do rozwijającego się miasta zaczęło napływać coraz więcej, często wraz z rodzinami, wojskowych, funkcjonariuszy policji oraz urzędników administracji carskiej. Dla wyznawców prawosławia cerkiew św. Jerzego, przy dzisiejszej ulicy Łaziennej, stała się zbyt mała i zrodziła się konieczność wybudowania nowej cerkwi, „godnej” gubernialnego miasta.

W roku 1875 na obecnym placu Jana Pawła II, w jednym najbardziej reprezentacyjnych miejsc Kalisza, w przestrzeni po rozebranej kamienicy zwanej „Między Nogami” rozpoczęto prace budowlane nowej cerkwi. Nadano jej monumentalny charakter, z wyraźnymi cechami architektury bizantyjskiej. Orientalna, jak na kaliskie warunki, świątynia została konsekrowana latem 1877 roku przez archireja warszawskiego Leoncjusza, w obecności generała gubernatora warszawskiego Pawła Kotzebue. Los soboru pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, bo taką godność posiadała kaliska cerkiew, przypieczętowany został w roku 1919. Wówczas to zapadła decyzja o rozbiórce świątyni.

Bliskość granicy prusko-rosyjskiej oraz związanego z nią przejścia granicznego w pobliskim Szczypiornie, wymuszała stacjonowanie w Kaliszu dużego garnizonu wojsk rosyjskich. Dla tych żołnierzy zorganizowano w mieście w roku 1832 cerkiew garnizonową. Ulokowano ją w sali musztry, zlikwidowanego w ramach represji po wybuchu powstania listopadowego Korpusu Kadetów, a na patrona nowej prawosławnej świątyni przyjęto św. Jerzego. Trzy lata później do cerkwi garnizonowej przeniesiono grecką kaplicę prawosławną.

Cerkiew w Kaliszu pw. św. Jerzego służyła żołnierzom rosyjskim, oraz świeckim wiernym do wybuchu I wojny  światowej i ostatecznie została zlikwidowana, jako miejsce kultu, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Zdjęcie udostępnione przez Gdzieś w Kaliszu

Parafia prawosławna w Kaliszu należy do najstarszych. Została założona przez Greków w 1786 roku. Wtedy też cerkiew mieściła się w domu mieszkalnym na starym rynku. Od 1835 roku cerkiew św. św. Apostołów Piotra i Pawła mieściła się w budynku Korpusu Kadetów. Budowę soboru na głównym placu miasta rozpoczęto w 1875 roku. Plac zakupiono od osób prywatnych za 14 tysięcy rubli. Budowa pochłonęła 80 tysięcy rubli. 27 lipca 1877 roku, w dniu urodzin cesarzowej Marii Aleksandrowny (która wówczas po raz pierwszy podróżowała z Niemiec do Rosji na ślub z carem Aleksandrem II, a jej podróż wiodła przez Kalisz), cerkiew została wyświęcona. Przy konsekracji obecnych było trzech Greków, którzy pozostali z byłej diaspory. Sobór był pięciokopułowy i nie miał oddzielnej dzwonnicy – dzwony umieszczono w jednej z małych narożnych kopuł. W niepodległej Polsce cerkiew zamieniono na kościół św. Józefa. W 1920 roku została rozebrana. Z materiałów rozbiórkowych wybudowano w 1929 roku małą cerkiew na cmentarzu prawosławnym przy ulicy Niecałej 1. Budynek nowej świątyni wzniesiono w stylu pseudoromańskim, według projektu architekta Michała Zenowicza. Pracami budowlanymi kierował inżynier Albert Nestrypke. W jej wnętrzu umieszczono ikonostas, sprzęt liturgiczny i wyposażenie pochodzące
z soboru. Obecnie pełni funkcję cerkwi parafialnej.
 źródło: Kirył Sokoł, Aleksander Sosna, Cerkwie 1815-1915 w centralnej Polski Wyd. Sąsiedzi, Białystok 2011
źródło: https://wkaliszu.pl/8023099/PRZEWODNIK_PO_REGIONIE_Cerkiew_prawoslawna_w_Kaliszu.html