kościół garnizonowy i jego historia
W roku 1583 prymas, arcybiskup gnieźnieński Stanisław Karnkowski sprowadził do Kalisza jezuitów. Budowa budynków jezuickich rozpoczęła się w roku 1586. Najpierw wzniesiono kolegium. Obok pobudowano w latach 1592-97 kościół pod wezwaniem św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa.
Kościół pw. Świętego Wojciecha i Świętego Stanisława Biskupa w Kaliszu został wpisany na listę zabytków w 1930. Od roku 1945 jest to kościół garnizonowy choć w Kaliszu dziś nie ma koszar wojskowych. Parafia wojskowa znajduje się w Dekanacie Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego.
Kościół garnizonowy jest świątynią trójnawową z emporami. Zaprojektował go jezuita, architekt Giovanni Maria Bernardoni z Cagno we Włoszech. Należy on do najwcześniejszych polskich kościołów barokowych.
Nad portalem jest umieszczony kartusz herbowy prymasa Stanisława Karnkowskiego – Junosza.
W latach 1715-18 powstał w prezbiterium nowy ołtarz z figurami patronów kościoła św. Wojciechem i św. Stanisławem oraz figurami św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka Ksawerego. W ołtarzu umieszczono obraz przedstawiający św. Michała. Ołtarz ten, choć bez figur św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka, a z obrazem Augusta Bartelmanna „Wniebowstąpienie” z 1887 r. przetrwał do dziś.
Wewnątrz kościół garnizonowy posiada jasną i obszerną nawę oraz prezbiterium oświetlone dzięki oknom i lunetom. Kompozycja architektoniczna i światło miały na celu skierowanie uwagi wiernych ku ołtarzowi głównemu. W nawach bocznych, gdzie umieszczono wnęki z ołtarzami panował półmrok co sprzyjało modlitwie. Takie oświetlenie było charakterystyczne dla baroku. W kościołach jezuickich ważne miejsce zajmowała muzyka liturgiczna, pozaliturgiczna i pieśniowa. Dzięki świetnej akustyce w kościele pojezuickim często organizowane są koncerty symfoniczne, recitale organowe oraz występy chórów.
Do najstarszego wyposażenia zaliczana jest też zdobiona ambona fundacji prymasa Stanisława Karnkowskiego z roku 1599.
W wieży kościoła przy prezbiterium, na przedłużeniu lewej nawy bocznej, znajduje się niska wieża. W roku 1613, postało tam obserwatorium astronomiczne, w którym prowadzono przy pomocy lunety pierwsze w Polsce obserwacje.
Karol Malapert, flamandzki Jezuita, w 1613 roku przywiózł do Kalisza lunety. Kalisz stał się tym samym miejscem badań astronomicznych, pierwszym na ziemiach polskich obserwatorium astronomicznym.
Astronom, wraz ze swoimi współpracownikami, zasłużył się dla rozwoju astronomii pierwszymi udokumentowanymi obserwacjami powierzchni Słońca oraz znanym na całym świecie nowatorskim systemem montażu lunet.
Najcenniejszym zabytkiem w kościele pw. św. Wojciecha i św. Stanisława jest ufundowany w 1611 roku przez kapitułę gnieźnieńską nagrobek ścienny Stanisława Karnkowskiego.
W 1797 roku prymas Polski Ignacy Krasicki przekazał jezuicki kościół, kaliskiej gminie ewangelickiej. Protestanci usunęli z kościoła bogate wyposażenie, rozebrano kaplicę ufundowaną przez Mikołaja Szyszkowskiego i rozdano po kaliskich kościołach ołtarze boczne i konfesjonały. Świątynia zyskała skromny wygląd charakterystyczny dla zborów ewangelickich.
W 1945 roku na prośbę katolików bez żadnej podstawy prawnej kościół został im przekazany i przekształcony na garnizonowy. Ewangelicy starali się o jego zwrot do lat 90. XX wieku
Jest w kościele płyta nagrobna Jana i Katarzyny Ciświckich z Żernik, pochodząca z roku 1575. Płyta znajdowała się do roku 1942 w kapliczce we wsi Żerniki nad Prosną. Hitlerowcy rozebrali tę kapliczkę, a jeden z mieszkańców ukrył płytę. Około roku 1953 płytę wmurowano w filar między nawami. Jest to obecnie najstarszy zabytek w kościele.
źródło: https://www.krajoznawcy.info.pl/kosciol-pojezuicki-czyli-garnizonowy-86883/3 Andrzej Drewicz, Przewodniki. Kościół pw. św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa, www.wkaliszu.pl
http://www.astroarena.pl/2013/12/08/wieza-astronomiczna-karola-malaperta-2/